Commanderij van Gruitrode: herbestemming als toegangspoort tot natuur en erfgoed

Een site met visie

De gemeente Oudsbergen gaf de opdracht om de herbestemming te ontwerpen aan architect Michel Janssen. Samen werkten ze stap voor stap aan een heldere en gedragen projectvisie: de site moet fungeren als toegangspoort tot de Duinengordel in het Nationaal Park Hoge Kempen én als dynamisch centrum voor bezoekers en ondernemers. Authentieke materialen zoals regionale baksteen en leisteen worden gecombineerd met een eigentijdse architectuur, terwijl de Itterbeek en de slotgracht het historisch weefsel met het omliggende landschap verbinden.

Fase 1: restauratie van de hoeve en nieuwbouw van de zaal (Q2 2024 – Q4 2025)

In de eerste fase staat de restauratie van de oude Tiendenschuur en de omliggende hoevegebouwen centraal. De gerestaureerde schuur huisvest een hoogwaardige horecavoorziening, terwijl een nieuwe, flexibel in te richten zaal tot 350 gasten welkom heet. Grote glaspartijen, hout en leien refereren aan de regionale bouwtraditie, zonder het hedendaagse comfort uit het oog te verliezen. In de binnenkoer zorgt een subtiel spel van uitgewassen beton, steenfracties en seizoensgebonden beplanting voor een uitnodigend buitenplein.

Michel Janssen -

Michel Janssen -

Landschapsinrichting: van valleilandschap tot duinenlandschap

Rond de gebouwen verweeft vijf karakteristieke landschapstypes tot een samenhangend geheel: van nat valleilandschap langs de Itterbeek tot heide- en duinenlandschappen die naadloos aansluiten op de Duinengordel. De herstelde slotgracht legt de historische grens weer bloot en versterkt tegelijk de ecologische verbinding met het Nationaal Park.

Groene mobiliteit en bereikbaarheid

Om de verwachte 50.000 bezoekers per jaar te faciliteren, komt er aan de Kasteelstraat een parking: met 160 plaatsen, een fietsenstalling voor een 30-tal fietsen en een buszone. Dankzij een minimale verharde oppervlakte, inheemse beplanting en waterdoorlatende materialen blijft de impact op het landschap beperkt. Tijdens de werken loopt een tijdelijke omleidingsroute via de Taelstraat.

Fase 2: restauratie kasteel en belevingsplein (Q1 2026 – Q4 2028)

In de tweede fase komt het kasteel zelf aan bod. Een grondige restauratie brengt de historische vloeren, gevels en dakconstructies opnieuw in optimale staat. Daarbij worden technieken zoals dampopen coatings, kalkmortels en injectiemethodes toegepast om vochtproblemen structureel aan te pakken. Het binnenplein krijgt een nieuwe invulling als multifunctioneel evenementenplein, met demontabele tribunes en een transparante tussenbouw die een logische circulatie tussen hoeve en kasteel garandeert.

Michel Janssen -

Michel Janssen -

Michel Janssen -

Duurzaamheid en budget

Met een investeringsbudget van circa €4,5 miljoen voor fase 1 en €6 miljoen voor fase 2, streeft het project naar BREEAM “Very Good” en voldoet het aan de EPB-eisen van 2020. Duurzame keuzes zoals FSC-gecertificeerd hout, lokaal geproduceerde bakstenen en innovatieve betonmengsels illustreren de ecologische ambitie van dit erfgoedproject.

Conclusie

De herbestemming van de Commanderij van Gruitrode bewijst hoe historische zorg en hedendaagse beleving hand in hand gaan. Als levend monument, toegangspoort tot de Duinengordel en dynamisch ontmoetingspunt voor toeristen, ondernemers en cultuurliefhebbers, vormt deze site een inspirerend voorbeeld voor toekomstgerichte erfgoedprojecten.