Vlaams Bouwmeester zoekt Verkenningsteam voor Patrimoniumscan

Circulariteit beperkt zich niet tot hergebruik van materialen of energie-efficiëntie. Het begrip staat voor een strategische benadering die uitgaat van waardebehoud: het in omloop houden van grondstoffen en onderdelen zodat we geen nieuwe natuurlijke bronnen hoeven aan te boren. De meest effectieve strategie om vandaag aan CO2- en afvalreductie te doen, bestaat erin gebouwen te behouden en te hergebruiken. Het beperken van de impact van materialen komt pas op de tweede plaats.

De aandacht voor circulair bouwen — via strategieën zoals compact, polyvalent, veranderingsgericht of demontabel ontwerpen — is bijzonder waardevol. Ze draagt bij tot een duurzamere gebouwde omgeving en deze strategieën zouden stilaan vanzelfsprekend moeten zijn. De CO₂-uitstoot die vandaag gepaard gaat met sloop en nieuwbouw, win je echter niet terug door een gebouw pas over 30 jaar te demonteren of te hergebruiken. De focus zou dus in de eerste plaats moeten liggen op het maximaal benutten van het circulaire potentieel van onze huidige gebouwde omgeving.

Door gebouwen te hergebruiken, te herschikken en op duurzame wijze te transformeren, kunnen we de uitstoot en afvalproductie vandaag al beperken en niet pas in de toekomst. De keuze voor een circulaire benadering van de beschikbare gebouwenvoorraad kan dus een belangrijke stap zijn bij het halen van de klimaatdoelstellingen. Het kan bovendien ook andere winsten opleveren zoals het niet meer aansnijden van open ruimte, karakterbehoud en een overwogen beheer van de eigen vastgoedportefeuille.

Enkel afbraak als het écht niet anders kan, zou het uitgangspunt moeten zijn. De klassieke redenering vertrekt doorgaans vanuit een vooraf bepaald programma dat vraagt om een nieuw gebouw. Maar we kunnen ook leren redeneren vanuit de bestaande gebouwvoorraad. Die vormt immers een waardevolle basis voor het beantwoorden van actuele én toekomstige maatschappelijke noden. Zo wordt leegstand potentieel, en bestaande bebouwing een troef. En wanneer na grondig onderzoek blijkt dat behoud of transformatie écht niet haalbaar zijn, moeten we gebouwen bij sloop op zijn minst beschouwen als materialenbanken.

We stellen vast dat deze benadering nog niet overal op de agenda staat. Nochtans hebben net de beleidsbeslissingen die aan een bouwopgave voorafgaan de grootste impact op duurzaam ruimtegebruik. Dit vraagt uiteraard een bredere blik op het bestaande patrimonium. Wat kunnen we doen met wat er al is?

Het Team Vlaams Bouwmeester wil publieke opdrachtgevers stimuleren hierin een voortrekkersrol op te nemen. Een scan van het patrimonium is een onmisbare eerste stap om inzicht te verwerven in het circulaire potentieel ervan. In combinatie met een analyse van de huidige én toekomstige ruimtelijke noden kunnen waardevolle verbanden ontstaan die nieuwbouw overbodig maken. Een systemische en ontwerpmatige benadering biedt kansen om maatschappelijke uitdagingen aan te pakken en tegelijk architecturale kwaliteit te realiseren.

Met de aanstelling van een verkenningsteam wil het Team Vlaams Bouwmeester deze aanpak scherpstellen. De verkenning moet resulteren in een breed inzetbare methodiek die in een volgende fase, via één of meerdere gerichte projectoproepen, aangeboden kan worden aan publieke opdrachtgevers met als doel inzicht te verwerven in het toekomstpotentieel van het eigen patrimonium.

Onderdelen van de opdracht

• Verzamelen van inspirerende referentieprojecten uit binnen- en buitenland
• Een vergelijkende analyse van de aanpak, de output en de operationalisering van eerdere studies rond patrimoniumonderzoek, zowel uit de eigen werking van het Team Vlaams Bouwmeester als via andere voorbeelden
• De organisatie van enkele workshops met opdrachtgevers en ontwerpers van voornoemde studies met als doel meer inzicht te krijgen in de verwachtingen, de knelpunten, de organisatie van het proces, …
• Het betrekken van relevante actoren tijdens het onderzoek (VVSG, ABB, Erfgoed, Vlaanderen Circulair, …), in overleg met het Team Vlaams Bouwmeester
• Inzicht verschaffen in mechanismen die hergebruik van gebouwen ontmoedigen of tegengaan
• Het inzichtelijk maken van de meerwaarde die een strategische inzet van het patrimonium kan opleveren (ecologisch, sociaal, cultureel, financieel, …)
• Het scherpstellen van de inhoudelijke inzet en van de procesaanpak zodat dit kan resulteren in een aanbod aan publieke opdrachtgevers
• Het opmaken en aanleveren van een wervend eindrapport dat als basis fungeert voor een projectoproep

Onderzoeksteam

Voor deze onderzoeksopdracht zijn we op zoek naar een multidisciplinair ontwerp- en verkenningsteam met (minstens) expertise op het vlak van:

• Architectuur en stedenbouw
• Financiële toetsing
• Exploitatiemodellen
• Projectorganisatie
• Communicatie en participatie

Het Team Vlaams Bouwmeester begeleidt het hele traject en staat in voor de gunning van de opdracht.

De Oproep aan geïnteresseerden heeft als doel om een lijst van geïnteresseerde ontwerpers samen te stellen. In deze fase is het niet nodig reeds een multidisciplinair team te vormen. De ontwerper kan zich voor de overige disciplines in de offertefase laten bijstaan door een derde partij.

Deze lijst zal het Team Vlaams Bouwmeester in staat stellen om een keuze te maken van aan te schrijven ontwerpers. Aan de aanmelding zijn geen rechten of plichten verbonden, noch voor de indiener, noch voor het Team Vlaams Bouwmeester. De aanmeldingen zijn louter voor intern gebruik bij het Team Vlaams Bouwmeester. De aanmeldingen zullen nergens bekendgemaakt worden.

Vul het interesseformulier in

Geïnteresseerden kunnen zich melden tot vrijdag 24 oktober 2025, 11.00 uur via deze link.