Ventilatie in Schoolgebouwen

Het belang van een gezonde binnenlucht

Luchtkwaliteit in schoolgebouwen is van belang voor het comfort en de gezondheid van leerlingen en leerkrachten. Bovendien heeft een slechte luchtkwaliteit een negatieve invloed op de leerprestaties. Jammer genoeg zijn een groot deel van onze onderwijsinstellingen niet of nauwelijks uitgerust om een gezonde binnenlucht te garanderen.

Door strengere energieprestatie-eisen worden schoolgebouwen meer geïsoleerd. Wat uiteraard een zeer goede zaak is. Maar waar oudere, minder geïsoleerde gebouwen onbewust infiltratie-ventilatie via ramen en kieren kenden, is dat in de beter geïsoleerde gebouwen nu veel minder het geval. Hun vroegere ongecontroleerde ventilatie moet daarom vervangen worden door gecontroleerd ventileren en verluchten. Een absolute must om het binnenmilieu en de binnenluchtkwaliteit gezond en comfortabel te houden.

Een goede ventilatie helpt ook om de overdracht van virussen via de lucht te beperken, zeker in druk bezette ruimtes zoals klaslokalen. En dat brengt ons feilloos naar de pandemie die onze hele maatschappij op zijn grondvesten deed daveren.

Corona plaatste binnenluchtkwaliteit hoog op de agenda

Corona zorgde voor veel meer bewustzijn. Om het virus tegen te gaan, moesten we ventileren. Het liefst gecontroleerd, indien niet mogelijk dan maar met de ramen en deuren open. De gezondheid van onze kinderen, hun ouders, leerkrachten en eigenlijk iedereen stond op het spel.

Toen de CO2-meters beschikbaar werden, sloegen die meteen alle kanten uit. Niet verwonderlijk met onze vaak fel verouderde onderwijsinfrastructuur, maar toch werd er moord en brand geschreeuwd in de media. De binnenluchtkwaliteit moest fors omhoog, en liefst meteen. Wat volgt liet zich raden. Gealarmeerde schoolbesturen contacteerden aanbieders van ventilatiesystemen, bedrijven gingen op pad en gaven ter plekke advies over de mogelijk te integreren systemen, dat werd met de nodige offertes gestoffeerd en toen … Gebeurde er niets. Nada. Rien. Oorverdovende stilte.

Nood aan technisch onderlegd schoolpersoneel

En daar zijn verschillende redenen voor. Een eerste is dat het verantwoordelijke schoolpersoneel geen kaas gegeten heeft van een correct gebouwbeheer. Niet weten hoe ze een performant, duurzaam en gezond gebouw moeten verkrijgen, laat staan hoe ze het moeten beheren. Ze zijn daarin helemaal niet opgeleid, dus je kan het ze niet kwalijk nemen.

Je ziet ramen openstaan – zomer of winter, de CO2-meter staat naast het raam. En raar maar waar … de CO2-waarde is perfect.

Het is haast krankzinnig dat iemand die opgeleid is als pedagoog, plots moet beslissen welke investeringen in zijn of haar schoolgebouw moeten worden uitgevoerd.

Let wel, in grotere schoolgroepen is er dikwijls een technisch directeur. En heb je de kans dat dit ook effectief een technisch onderlegd iemand is. Die weet waarmee hij of zij bezig is. Wanneer dat het geval is, is de kans meteen groter dat er ook effectief wordt ingegrepen. Het gebouw performanter wordt gemaakt. En dat de ingebrachte systemen ook na oplevering worden opgevolgd qua periodiek onderhoud, herstelling en correct. Maar dat zijn intussen al veel ‘alsen’.

Budgetprocedures

En alsof dat nog niet genoeg was, moet de belangrijkste horde nog worden genomen: het budget moet worden goedgekeurd.

De meeste scholen hangen daarbij af van overheidsprocedures. Zowel AGION als het GO! moeten hun (beperkte) middelen verdelen over de vele projecten die de vele scholen met z’n allen willen realiseren. Gevolg: een enorme wachtrij, een beperking van het aantal dossiers dat je per school mag indienen en een hoop ingewikkelde procedures waar een kat haar jongen niet meer in terugvindt. Tel hierbij de hierboven besproken beperkte kennis van de schoolbesturen en je beseft dat prioriteiten niet altijd even juist worden gelegd.

Om hier op korte termijn toch vooruitgang te boeken, zou het beter zijn om vaste budgetten te verankeren voor energiebesparende maatregelen én systemen die zorgen voor een gezond binnenklimaat. En toelaten dat verschillende procedures mogen worden gecombineerd. Niet alleen bij scholen trouwens, maar ook bij rusthuizen bijvoorbeeld. In die zin is er trouwens een stap in de goede richting gezet: AGIOn maakte ventilatiewerken versneld subsidiabel, zeker tot eind 2022! (zie kader).

Jammer genoeg zijn veel scholen en voorschrijvers niet bezig met het nauwgezet opvolgen van AGIOn-procedures. In realiteit is het daarom vaak huilen met de pet op. Een voorbeeld uit de praktijk: de meeste scholen bestaat uit een amalgaam van gebouwen die werden opgericht of vernieuwd naargelang de nood én de beschikbare budgetten. Eén gebouw heeft een ventilatiesysteem D, de sporthal heeft dat ook – maar dat is uitgezet, in het gebouw waar de offerte in eerste instantie voor werd gevraagd is er al ventilatie – maar dat wist de directeur niet (hoewel hij zich had afgevraagd waar die ‘bak’ voor diende), en nadat een offerte werd opgemaakt voor een gebouw dat helemaal niet over ventilatie beschikt, laat de directie weten dat ze na overleg … de speelplaats gaan vernieuwen. Beide dossiers realiseren, zal niet lukken.

Boeken toe dan maar? Ventilatiefabrikanten zijn immers in de eerste plaats bedrijven die hun producten aan de man willen brengen. Die winst willen maken. De onderwijssector is voor hen erg interessant … Maar dan moet er ook wel daadwerkelijk tot actie worden overgegaan.

Poetin to the rescue?

Maar intussen is er nu de energiecrisis. En weten scholen dat ze geconfronteerd zullen worden met een gigantische energiefactuur. Vorig jaar al werd maar liefst 84 miljoen euro extra uitgegeven aan energie, enkel omwille van corona en het openzetten van de ramen. En toen was er nog geen energiecrisis … Het besef groeit dat het onbetaalbaar wordt om de ramen te laten openstaan in de winter. Waardoor gecontroleerde ventilatie de enige optie wordt om de luchtkwaliteit op peil te houden.

Zal deze nieuwe crisis de stilstand doorbreken? Zal het leerkrachtenkorps zijn gewoonte om de ramen open te zetten veranderen? Zullen schoolbesturen beseffen dat er tijd, ruimte en budget moet komen om hun school energetisch slimmer, doordachter te beheren? En zal de politiek middelen vrijmaken om die omslag effectief en efficiënt te bekostigen?

Het bestaande systeem promoot stilstand op de meest hardnekkige manier, maar nu worden de poorten toch met een gigantische stormram ingebeukt. Hopelijk deze keer met resultaat.

Sowieso zal ventilatie de komende jaren aan belang blijven winnen. Willen we onze schoolgebouwen toekomstgericht maken, dan zal de overheid een bijkomende inspanning moeten leveren. Eentje die trouwens niet meteen meer zal kosten, want nu gooien we de energie letterlijk door de ramen. De terugverdientijd zal beperkt zijn, de winsten nadien groot. Om nog maar te zwijgen over de positieve gevolgen wat betreft de gezondheid van onze schoolgaande jeugd.

Opvoeden van de opvoeder?

Leerkrachten en directie hebben geen weinig kennis van wat ventilatie precies inhoudt. Laat staan wat ze moeten doen om het systeem ook daadwerkelijk te benutten. De sturing wordt niet begrepen, het onderhoud niet of nauwelijks uitgevoerd. Dus grijpen ze maar naar wat ze kennen: het openzetten van de ramen. Zelfs als er een goed werkend ventilatiesysteem aanwezig is. En dat doen ze dus niet alleen in de oude gebouwen, maar ook in de nieuwe. Ze gooien de energie gewoon naar buiten.

Openstaande ramen en deuren zijn een historisch gegroeide gewoonte. En die moeten we doodkloppen door steeds maar weer opnieuw op dezelfde nagel te kloppen. Iedere pedagogische studiedag opnieuw als het moet. Zelfs al lijkt het geen zin te hebben. Uiteindelijk zal het doorsijpelen.

Smart buildings

Al moeten we niet overdrijven, niet alles is af te schuiven op onwetendheid. Een school is een dynamische omgeving. Speeltijd, wisselende klassen en dergelijke meer vereisen dat een slim systeem wordt geplaatst dat elke verandering in gebruik en bezettingsgraad kan aanvoelen en erop kan inspelen.

Een vraaggestuurd systeem biedt al soelaas, maar op termijn zullen er nog intelligentere systemen worden ontwikkeld. Smart buildings en sensoren zullen dit mogelijk maken. Zij zullen er meteen aangeven aan leerkrachten én gebouwbeheerders wanneer een foutief gebruik gedetecteerd wordt. En dan gaan we pas echt gaan optimaliseren.

AGIOn: ventilatiewerken versneld subsidiabel (zeker tot eind 2022)

Sinds het coronavirus maakte AGIOn ventilatiewerken versneld subsidiabel. Ook vervanging van buitenschrijnwerk werd vanaf 9 september versneld subsidiabel.

Scholen uit het vrij gesubsidieerd onderwijs kunnen ventilatiewerken en vervanging van buitenschrijnwerk aanvragen via de standaardprocedure bij AGION waarbij een afwijking op de chronologie van de wachtlijst wordt toegestaan indien het dossier enkel werken omvat die voldoen aan onderstaande voorwaarden.

Onder ventilatiewerken wordt verstaan alle benodigde werken voor de realisatie van een ventilatiesysteem C of D, al dan niet met CO2-sturing. Indien voor een ventilatiesysteem C met mechanische afzuiging wordt gekozen komt ook het plaatsen van de ventilatieroosters mee in aanmerking. Bij uitbreiding komen ook niet mobiele luchtzuiveringsinstallaties in aanmerking op plaatsen waar geen of onvoldoende ventilatie kan gerealiseerd worden.

AGIOn raadt schoolbesturen aan om zich voor ventilatiewerken te laten adviseren door een architect en/of gespecialiseerd studiebureau. 

Onder vervanging van buitenschrijnwerk wordt verstaan alle benodigde werken om het bestaande buitenschrijnwerk te vervangen door nieuwe, thermisch performante profielen en beglazing die natuurlijke ventilatie mogelijk maken. Geïntegreerde insecten- en zonnewering komen ook in aanmerking.

Daarbij wordt aangeraden aan om in alle les- en verblijfruimtes voldoende opengaande delen te voorzien en de nodige aandacht te besteden aan een performante zonnewering. Een maximale Uw waarde van 1,5 W/m²K is daarbij na te streven.

De subsidieregeling loopt voorlopig tot eind 2022. Wat erna komt, is nog niet beslist.